Kamalani Johnson
Ke Aliʻi Kiʻekiʻe Ruth Keʻelikōlani! Ua hala! Ua nalo!

Ke Aliʻi Kiʻekiʻe Ruth Keʻelikōlani
Ua hala! Ua nalo!
Hōʻano hou ʻia na Kamalani M. F. H. Johnson
Eia ma luna o ko mākou hōkua e Hawaiʻi, ke hāʻawe aku nei e hōʻikeʻike aku i ka hala ʻana, lele ke aho, a moe ʻoni ʻole ʻo ka Pua Aliʻi Kiʻekiʻe pili ponoʻī o ko Kamehameha Hale. He ukana luʻuluʻu, walania, aweawe a lihaliha nānā iwikuamoʻo o kēia lāhui e kaniʻuhū iho ai. Ua pio ke kukui o ko ke Aliʻi Nui Keʻelikōlani hale; ua pūanuanu ka home o nā Kamehameha; a ua nele ka lāhui i ke Aliʻi Kiʻekiʻe mai ka pāpū Aliʻi kūkahi kahiko o kēia pae moku. ʻO ia ke Aliʻi kahiko aku i ko nā Aliʻi ʻē aʻe a pau, ʻoiai ʻo ia e ola ana; a i kona make ʻana, ua koe ihola kona pōkiʻi Aliʻi Pauahi Pīhopa.
Ua loaʻa ʻo ia i ka maʻi pīwa, a no nā lā he 11 wale nō, a hāʻule akula. Ua hui kēia ʻano maʻi pīwa me kona maʻi kahiko, wahi a ka hōʻike a nā kauka, e pili ana i kona puʻuwai; a no ka loaʻa ʻole o ka lāʻau kūpono e hoʻopau koke ʻia ai kēia ʻano pīwa, ua hui maila kēlā ʻano maʻi mua a ikaika lua aʻela ka hana a ka maʻi, e kinai ana i kona ola.
Ua ʻōlelo ʻia, ua loaʻa nō kēia maʻi iā ia ma muli o kona mālama pono ʻole iā ia iho, ʻoiai, ua hoʻi mai ʻo ia mai Holualoa mai, mai ka holo kaʻa ʻana. A i ka hiki ʻana mai i Kona Hema, ua wela loa ʻo ia, a me ia wela nō kā, hele akula i ka ʻauʻau kai. A pau ka ʻauʻau ʻana, hoʻi i kula a komo i ke kapa lahilahi, a noho hou aku nō i mua o nā aheahe makani mālie o ua ʻāina pohu lā. A i ka hoʻi ʻana aku i kahi moe, ua piʻi maila ke anu ʻaʻole o kana mai, noke akula i ka hoʻouhi i ke kapa, ʻaʻohe wahi mehana i loaʻa. A hoʻopumehana maoli ʻia me ka wai mehana, a ma hope aku o ka loaʻa ʻana o ka pumehana, ua piʻi nui maila ka wela, a ʻoi loa aku i ka mea kūpono, a pēlā nō hoʻi ke anu i piʻi hou ai a nui loa.
Ua inu ʻo ia i ka ʻaila no ka hoʻonohā ʻana, a ua nohā ʻo ia a ʻoi aku i ka mea kūpono. Pēlā i hiki mai ai ka lono i Honolulu nei, a i loaʻa ai he kumu e holo aku ai nā aliʻi, ka Mōʻīwahine Kaleleonālani, a me kona hoahānau ke Aliʻi Pauahi, ma muli o ia lono hoʻopūʻiwa, a ʻo ka Mōʻī paha kekahi ma ia huakaʻi.
Ma ka hola 10 o ka pō Poʻakolu Mei 23, ua hālāwai pū nā aliʻi me ke aliʻi maʻi; a ma ka ʻike aku a nā aliʻi malihini, he maikaʻi nō kona ola e make ʻole ai, akā, ma ka hola 9 o ke kakahiaka o ka lā 24 aʻe, ua haʻalele maila ʻo ia i kona kaikaina a me kona kaikoʻeke, e paʻiāuma aku ana nona, a me nā ʻōhua pū. Aloha ʻino.

Ua lele loa aʻe ke aho o ke Aliʻi ma kona Hale i kapa ʻia ka “Haleʻōlelo” ma ka pā o Huliheʻe. Aloha wale ʻo ia.
Huli haliu Kawaikini a Kāne
E hākoʻi ana i ke alo o Waiʻaleʻale
Ke kumu aku ia o ke anu o
Maunahina––a––
A Maunahina, huki aʻela nā peʻa hala o Puna, huki aʻela Kalalea, ka paia hala makani:
Lele pueo ka ʻalihi wai o Koʻolau
ʻO ke poʻo wai ia o Hanalei nui
ʻAʻohe amoamo o Hīhīmanu
Ua like a like nō me Limunui
Ua manaʻo ʻia, ua hānau ʻia ke Aliʻi, ka Mea Kiʻekiʻe Keʻelikōlani i ka MH 1826, mai loko mai o ke Aliʻi Pauahi (W), ke kaikamahine a Kaʻōleiokū (K), keiki a Kamehameha I, ke keiki a Keōua (K), ke keiki a Keʻeaumoku (K), ke keiki a Keaweikekahialiʻiokamoku. He Keawe ʻo ia, he Kamalalawalu, a he Kākuhihewa. He Kamehameha ʻo ia ma ka lālani pololei.
Ma Honolulu nei nō ʻo ia i hānau ʻia ai, aia i ke kahua e kū nei ka Hōkele Hawaiʻi kona one hānau. Ua manaʻo ʻia, ua male ʻia lāua me ke Aliʻi Leleiōhoku i ka MH 1839, a ua hānau ʻo ia i kāna hiapo i ke Keiki Aliʻi Kīnaʻu i ka MH 1841, a i ʻole, 1842. A ma ka MH 1848, make akula kāna aliʻi kāne.
I ka MH 1856, male hou ʻo ia i ke kāne hope ʻo ia ʻo ʻAikake Davis. I ka MH 1859, make akula ʻo Kīnaʻu kāna keiki.
He hoʻoilina ʻo ia no nā waiwai nui o kona mau hoahānau Kamehameha IV me Kamehameha V, a ua waiho iho ʻo ia i kēia mau waiwai nui i kona hoʻoilina i koho ai, ʻo ia kona kaikaina Pauahi Pīhopa. Penei ko lāua pili ʻana:
Na Kamehameha I he keiki ʻo Kaʻōleiokū; na Kaʻōleiokū me Kahailiʻōpua ke kaikamahine ʻo Konia (W); na Konia ke kaikamahine ʻo Pauahi Pīhopa e ola nei. ʻAʻole o lāua wehena. ʻAʻole mea hoʻopaʻapaʻa i ko lāu[a] pili ʻana.
Ke waiho nei ke kino māloʻeloʻe ʻoni ʻole o ke Aliʻi ma loko o kona home nani ma Kaʻakopua, alanui Emma, a ua haiamū ʻia ia wahi e nā aliʻi. Ua lohe mai mākou, ʻo ka lā 17 o Iune nei ka lā e mānele ʻia ai kona kino make a waiho i kahi i manaʻo ʻia no ka hoʻomaha hope loa ʻana.

Ua pau ka hoʻopūnana ʻana a kona home nani i kona kino ʻuhane; ua nalo kona mau hiʻohiʻona mai nā kaiaulu ʻolu o Keoneʻula; ua pau ka pā ʻana o nā ʻehukai o nā Kona i kona ʻili aliʻi; ua hala ke au o nā lau niu me nā lau loulu e ani peʻahi ai i kona hōʻea ʻana aku; ua nalo kona leo mai ka lohe ʻana a nā pepeiao o kona mau ʻaialo; na haʻi aku e pāpahi nā lau liko o ia mau uka; na kahi aʻe hoʻi e walea ka nohona o kona mau home i aloha ai; e haʻohaʻo ana nā ʻēheu Kēhau kololio o ka wehe kaiao o Kailua; ua pau ka ʻeha ʻana o ka ʻili lepo o ke alaloa o Kahelo i nā huila o kona kaʻa; ua nalo ʻo Kamakahonu mai ka ʻikena a kona mau maka; a ua pau nā hōʻoluʻolu ʻana a ke kūʻono laʻi ʻo Keauhou i kona kino; ua pau, ua hala, ua hoʻi akula ʻo ia ma ʻō; i kahi a Kaʻahumanu mā i hoʻi mua ai; ua kuʻu kona mau ʻōmaʻimaʻi ʻana, ua palekana, ua neʻeneʻe akula a hoʻokokoke aku ma lalo o nā kapuaʻi o ka Mōʻī o nā Mōʻī.
ʻIke iā Kaʻū nā wāhine, he Kaʻū ka makani
He umauma i pā ʻia e ka Moaʻe
E ka Unulau, ʻo Maka o Unulau
Inā aku nō lā i Unulau
Ka wahine kāʻili pua o Paiahaʻa
Hahai, alualu, pua hala
O Kamilo pae kanaka ē––
He kanaka ke koa no ka ʻehu ahiahi
ʻO ia nei hoʻi ko ka ʻehu kakahiaka
ʻO māua nō me ka makua o kākou. Ua ʻike–a.