top of page
  • Writer's pictureKamalani Johnson

Ke Kaʻao Hoʻoniua Puʻuwai no Kamiki - 8 Ianuali 1914

ʻO Kūamua ʻo ia ke kāne a Kauluhenuihihikolo, a i kapa ʻia ʻo Kūmua. Aia nō kēia wahi i uka o Kohanaiki, he ʻāhua kiʻekiʻena e nānā aku ai iā kai, a he ahuwale ke kai a me ka moana; a ʻo kona kumu i noho ai ma laila, i ʻike aku i nā keiki a me nā moʻopuna a lāua.

ʻO Wailoa, he kaikamahine ia, a ʻo ia hoʻi ka makuahine o Kapaʻihilani, a i kapa ʻia [ʻo] Kapaʻihi. Aia nō kēia wahi i uka o Kohanaiki, ma lalo iho nō o Kūmua ma ka ʻākau komohana; he luawai huna kēia.

ʻO Wailoa, he loko kēia aia i kahakai o Kohanaiki, a no ka hoʻāo ʻana o Wailoa a me Kahunakalehu a noho ma laila i hana ʻia ai ka inoa o kēlā ʻo Wailoa a hiki i kēia lā.

ʻO Pipipiʻāpoʻo, he kaikamahine [a]ku kēia na Kūmua a me Kauluhenuihihikolo, a hoʻāo ihola ʻo ia me Haleolono, ke keiki mahi ʻai ʻuala o ke kula ʻilima ʻo Nānāwale, a ʻo Nāhiʻahu ka inoa i kapa ʻia ma hope mai a hiki i kēia lā.

He mahi ʻai ka hana a kēia keiki, a Haleolono; a no kona ikaika i ka mahi ʻai, pēlā ʻo ia i hoʻāo ai me ka uʻi [ʻo] Pipipiʻāpoʻo.

He nala moena ka hana a kēia kaikamahine [ʻo] Pipipiʻāpoʻo; a ke ulu nei nō he mau kumu lau hala ma laila a hiki i kēia lā; a ua kapa ʻia kēlā ulu lau hala a me ke ana ʻo Pipipiʻāpoʻo a hiki i kēia lā; a ke nīnau ʻoe i nā kamaʻāina o Kohanaiki, e kuhikuhi mai nō lākou.

ʻO Kapukalua, he kāne kēia, a he ʻeuʻeu ma ka hī aku a me nā ʻano lawaiʻa ʻē aʻe o ia au i hala i ka pō liʻu wale hoʻi.

A ua hoʻāo lāua me Kauhiʻonohua, ke kaikamahine pala hīnano ʻili hala o ʻOʻoma. He uʻi a nohea kēia kaikamahine, a no ke kaulana o kēia kaikamahine i ka uʻi, ua lilo ʻo ia iā Kapukalua, ke keiki āiwaiwa o ke ehukai o ʻApoʻula.

Ma ʻaneʻi, e waiho ana kāua i ke kamaʻilio ʻana no nā ʻohana makua o Kamiki, a e hele aku kāua ma ke kuamoʻo pololei o kēia hoʻonanea o ka manawa.

ʻO ka manawa e lawelawe ala ʻo ʻElepaio i ka papa kahuna no ka maʻi o ke [a]liʻi wahine, ua pau loa ai [sic: ia] mau mea i ka ʻike ʻia a ahuwale e ke keiki kino hoʻopāhaʻohaʻo [ʻo] Makaʻiole; a ʻo ia kāna e hōʻike ala i ka makuahine i nā mea a pau, a e hōʻike pū aku ana nō ʻo ia i ka ʻike o ke kahuna ʻo ʻElepaio kona inoa.

“ʻO ʻElepaio, ʻo ke kahuna konā o ke aliʻi ʻo Kamahuialani, he kahuna kaulana i ka ʻike, ka mana, a he kahuna paʻa ʻai ʻāina na ke aliʻi,” wahi a kona makuahine i pane mai ai.

Helu 31

“ʻAʻohe ʻike, he pāpaʻu, he lahilahi, he pōhue, he aukukui, ʻaʻohe e loaʻa aku kuʻu kupuna wahine ʻo:


Kauluokamalamaikekihiokamahinanui ʻo

Kaʻulua ka lā

Kaʻulua ka ua

Kaʻulua ka makani

Kaʻulua ke kai

Kaʻulua ka mālie

Kaʻulua ka hōkū e kau nei

E Kauluhenuihihikoloiuka ē,

E ō mai i kō inoa


Ō maila ua kupuna wahine nei, “Eō...he aha ia e kuʻu kama?”


Kāʻelo, ʻelo ka malama

Kāʻelo, ʻelo ka lā

Kāʻelo, ʻelo ka ua

Kāʻelo, ʻelo makani

Kāʻelo, ʻelo ke kai

Kāʻelo, ʻelo ka mālie

Kāʻelo, ʻelo ka hōkū e kau nei

E Kahuelokūikekihokāʻelo ē

E ō mai i kō inoa–ā!


Ō akula nō hoʻi ʻo Makaʻiole, “Eō...ʻanoʻai ā.”

Ma kēia lohe pono ʻana o ka makuahine i kēia hōʻike a kāna hānai, a me ka lohe ʻana hoʻi i ka leo o Kauluhenuihihikolo i ke ō ʻana mai uka mai o Kalamaʻula, he mamao hoʻi e hiki ʻole ai ke lohe ʻia ka leo o ke kanaka ke noke ʻo ia i ke kāhea a ō hoʻi, ʻoiai he lōʻihi, aia i uka lilo o ka wao kele lipolipo hihipeʻa i ke ʻie a me ka uluhe.

Ua ʻōhumuhumu ihola nā mākua no ka ʻike o kā lāua keiki a me ka hōʻole ʻana, ʻaʻohe ʻike o ke kahuna o ke aliʻi, ʻo ʻElepaio; a ʻo kona kupuna wahine, ʻo ia kāna e hōʻike maila i ka makuahine, ʻo ia ka ʻoi aku o ka ʻike a me ka mana; a ʻo ka ʻike o ʻElepaio, he lahilahi kona ʻike, he ihu pōhue a he aukukui.

“Kupanaha ke keiki a kāua, e ola ana ko kāua mau iwi i kā kāua hānai. I kēia wā pokeʻo wale nō, he keu aku kona ʻike kupanaha; a inā paha e kanaka makua aʻe ke kino, ʻo ka ʻoi loa aʻe paha ia, a he āiwaiwa lua ʻole ma ka ʻike a me ka mana.”

E ka mea heluhelu, e waiho aʻe kāua i ke kamaʻilio ʻana no nā mākua hānai o Makaʻiole, a e huli aku kāua i ka uka wao kele pō i ka lehua i ka wī a ka manu.

Ua ʻike ʻoe a ua maopopo hoʻi, aia ʻo Kamiki i ka poli o Kaulunuihihikolo, ke kupuna wahine āiwaiwa o ua ʻeuʻeu nei a kāua. Ke piʻi aʻela ke kino o Kamiki i ka nui, a ke piʻi, hū aʻela me kāna mau hana ʻeu āiwaiwa lua ʻole–ʻaʻohe lua e loaʻa aku ai ʻo Kamiki ma ke kolohe. I kekahi lā, ua puka akula ua Kamiki nei a kāua a ma waho o ka hale uluhe o lāua a nānā akula i ka ʻula mai o ka pua o ka lehua, a lohe pū nō hoʻi i ka wī mai o ka leo o nā manu e pōhai ana i luna o ke kumu lehua, kāhea akula ua Kamiki nei i ke kupuna wahine:


Kauluokamalamaikekihiomahinanui

ʻO Kaʻulua ka lā

Kaʻulua ka ua

Kaʻulua ka makani

Kaʻulua ka mālie

Kaʻulua ka hōkū e kau nei

Kaʻulua ka manu e pōhai nei

Ua pō ka nahele, pō i ka lehua

Walaʻau ka manu he iʻa ko lalo

E Kauluhenuihihikolo ē

Hō mai ia alanui noʻu e iho ai

Aku na kāua

ʻO ke aku mua kau

A kuʻu kaikuaʻana haku

A Makaʻiole

A ka makua kāne aliʻi o māua

A Kapukakapu kō hale

ʻAʻole e noho ʻia, e kapu

ʻO Kapukalua ē

13 views

Recent Posts

See All
bottom of page